Het Engelse woord ‘entrepreneur’ komt van het Franse entreprendre, wat zoveel betekent als: ‘starten met het uitvoeren van een activiteit, die over het algemeen lang duurt of complex is’.1 Entreprendre wordt in het Frans ook gebruikt voor ‘het avontuur aangaan’. Net als het Nederlandse ‘ondernemen’ overigens.
Een complex avontuur. Dat is wel een aardige karakterisering van ondernemen in Zuid-Sudan. Natuurlijk is het in Nederland ook een avontuur om een bedrijf te starten, maar waar je in Nederland met een goed plan van de bank of investeerders een lening kunt krijgen voor het opzetten van een bedrijf, is dat hier niet het geval. Ook is er in Nederland een behoorlijk functionerend rechtssysteem, waar je bijvoorbeeld levering af kunt dwingen na betaling. En je kunt als ondernemer in Nederland ook van tevoren uitzoeken hoeveel belasting je moet gaan betalen. Als startende ondernemer ben je daar zelfs soms gedeeltelijk van vrijgesteld. Soms staat er wat file, of staakt Prorail een dagje, maar ook qua infrastructuur zit het in Nederland best goed. Dit zijn allemaal elementen die bijdragen aan het ondernemingsklimaat, wat wij de ‘enabling environment’ noemen.2
In Zuid-Sudan noem ik het overigens ook wel een ‘disabling environment’. Een ontmoedigende omgeving waarin het je niet makkelijk wordt gemaakt om te ondernemen. Zo vertelde een ondernemer in Juba me recent hoe de belastingdienst hier te werk gaat. Zonder aankondiging kwam er iemand van de overheid op bezoek, die even rondkijkt in je bedrijf en vervolgens een bedrag bedenkt wat je aan belasting moet betalen. De gronden daarvoor lijken nogal willekeurig en zijn in ieder geval niet gebaseerd op daadwerkelijke omzet of winst. Heb je net nieuwe machines of computers aangeschaft, dan ziet dat er uit alsof het bedrijf succesvol is, dus dan heb je kans dat je opeens veel belasting moet betalen. Als ondernemer moet je dan weten dat je de volgende dag naar de betreffende overheidsdienst moet met je boekhouding om op basis van je cijfers de daadwerkelijke belasting af te dwingen in plaats van het -waarschijnlijk veel te hoge- bedrag wat de inspecteur een dag eerder bedacht had. Je moet daarvoor behoorlijk stevig in je schoenen staan.
En dat zijn dan nog de officiële belastingen. Als je producten over de weg vervoert kom je hier regelmatig checkpoints tegen. Sommige zijn bedoeld om de veiligheid te garanderen, maar vele onofficiële road blocks bestaan louter om een graantje mee te pikken van handel. Daarmee wordt het vervoeren van goederen duur. Dat is het overigens sowieso al, want veel wegen zijn in slechte conditie en dus kost transport veel tijd en brandstof. Slechts zo’n 2% van de wegen in Zuid-Sudan is geasfalteerd. In het regenseizoen zijn grote delen van het land dan ook niet via de weg bereikbaar.
Een nogal uitdagende context om te ondernemen dus. Toch stimuleert Nederland ondernemerschap in Zuid-Sudan omdat het een bijdrage levert aan werkgelegenheid en economische ontwikkeling. Iets wat keihard nodig is in een land waar banen schaars zijn en vrijwel alle productiegoederen geïmporteerd worden uit het buitenland. Met meer bedrijvigheid is er meer werk en inkomen en we weten dat dat op zijn beurt bijdraagt aan stabiliteit en blijvende vrede. En stabiliteit in landen als Zuid-Sudan levert ook een bijdrage aan stabiliteit in Europa. Mocht je nou denken: maar Zuid-Sudan is toch heel ver weg? Dan is het goed om je te realiseren dat het vanuit Zuid-Sudan net zo ver is naar Kreta als de afstand van Groningen naar Kreta.
Eén van de manieren waarop Nederland werkt aan het stimuleren van ondernemerschap is via het Orange Corners programma. Voluit het Orange Corners Incubation and Acceleration (OCIAC) programma.3 Orange Corners is een trainingsprogramma voor zo’n 20-25 jonge startende ondernemers. Ze krijgen training in cruciale vaardigheden zoals boekhouden, het schrijven van een goed ondernemingsplan en het pitchen van dat plan. Ze krijgen ook masterclasses van Zuid-Sudanese ondernemers die succesvol hun bedrijf hebben kunnen starten in deze uitdagende context. Die ondernemers weten immers het beste hoe te bewegen in de disabling environment van Zuid-Sudan. De jonge ondernemers krijgen ook een klein bedrag waarvan het bedrijf kan worden gestart, of de beginnende onderneming verder worden uitgebouwd. Ook werkt de ambassade samen met een lokale bank om leningen te verstrekken aan de meest beloftevolle bedrijven.
Nederland heeft dit programma, met succes, in een heel aantal landen uitgerold en het is sinds 2024 dus ook actief in Zuid-Sudan. Het Orange Corners-programma ken ik vanuit mijn voorgaande baan in Den Haag al jaren. Om eerlijk te zijn was ik voorheen wat sceptisch over het programma. Het bereik en daarmee de invloed (of impact zoals we dat zo mooi in het Nederlands ook wel noemen)4 leek me nogal beperkt. In Zuid-Sudan trainen we bijvoorbeeld zo’n 45 ondernemers per jaar. Leuk voor die individuele ondernemers natuurlijk, maar dat leek me geen deuk in een pakje boter slaan.
Na zo’n drie maanden in mijn nieuwe rol op de ambassade, kijk ik daar inmiddels anders naar. Niet alleen zorgt het voor meer werkgelegenheid dan alleen voor de ondernemers zelf, Nederland creëert met ondernemersprogramma’s zoals Orange Corners ook een netwerk van bestaande en nieuwe ondernemers. Die netwerken zijn schaars, want er bestaat hier geen Zuid-Sudanese equivalent van MBK-Nederland, waarin opgekomen wordt voor de belangen van kleine en middelgrote ondernemers. Terwijl de obstakels voor ondernemers hier juist gigantisch zijn. Dankzij Orange Corners kan de ambassade samenwerken met ondernemers aan het verbeteren van de enabling environment. Bijvoorbeeld door met de overheid van Zuid-Sudan diplomatiek het gesprek aan te gaan over regelgeving, infrastructuur of belastingen. Zodat het ontmoedigende ondernemingsklimaat iets aanmoedigender gaat werken.
Gelukkig geven deze ondernemende 18- tot 35-jarigen in Juba me enorm veel energie om daar mijn tijd in te investeren. Deze weken selecteren we samen met de uitvoerder van het programma een nieuwe groep deelnemers voor Orange Corners. Een beetje nerveus en gespannen kwamen ze binnen tijdens de eerste selectiedag, maar aan het einde van de tweede dag overwoog ik mijn baan op te zeggen om samen met hen het avontuur van ondernemerschap aan te gaan. Geen zorg, dat heb ik niet gedaan, want mijn rol is juist om samen met hen te werken aan betere randvoorwaarden om te ondernemen. Maar het enthousiasme van deze startende ondernemers is ontzettend aanstekelijk en de hoop op een betere toekomst voor Zuid-Sudan is voelbaar tussen deze ambitieuze leeftijdsgenoten.
– Arend
Voetnoten
- La Rousse, 2024. Commencer à exécuter une action, en général longue ou complexe.
LaRousse: https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/entreprendre ↩︎ - Excuses voor al die Engelse termen, maar dat is nou eenmaal de werktaal hier en ook in de ondernemerswereld is men niet vies van het lenen van Engelse woorden in het Nederlands. ↩︎
- Zie ook vooral: https://www.orangecorners.com/ ↩︎
- Volksrant, 2016. Impact of invloed? https://www.volkskrant.nl/wetenschap/wanneer-gebruik-je-invloed-en-wanneer-impact~b7ea7c88/?referrer=https://www.google.com/ ↩︎