Zo’n 160km boven Juba ligt de stad Bor. De afstand Amsterdam-Groningen ongeveer. Toch maakt die afstand in Zuid-Sudan een groot verschil. In Bor wonen bijna 200.000 mensen, maar er staan eigenlijk geen gebouwen van meer dan één verdieping. De meeste huizen zijn hier niet van steen of van golfplaat, zoals in Juba, maar van klei. Samen met een Nederlandse waterexpert, had ik afgelopen week de kans om een bezoek te brengen aan deze stad. Het bezoek diende om de voortgang van de door Nederland gefinancierde projecten te inspecteren.
Bor ligt aan het begin van de Sudd. Een moerasgebied met een oppervlakte van 1,3x Nederland met in het midden de Nijl. De rivier die in Juba als een herkenbare rivier stroomt, verandert in de Sudd in een ondiep water uitgestrekt over tientallen kilometers. Dit moerasgebied is ook de plek waar vele ontdekkingsreizigers die op zoek waren naar de oorsprong van de Nijl, de dood vonden. Boten liepen vast, ze werden lek gestoken door muggen of werden door wilde dieren verorberd.
Nog steeds is de Nijldelta geen makkelijk gebied om te wonen, het water is onvoorspelbaar en in vier van de afgelopen vijf jaar zijn er grote overstromingen geweest met vele vluchtelingen en mislukte oogsten tot gevolg. Seizoensgebonden overstromingen zijn hier altijd aan de orde geweest. Vooral in het Sudd-moeras tussen Bor en het noorden van Zuid-Sudan. Maar de frequentie en de omvang van de overstromingen zijn historisch gezien niet normaal en het is vrijwel zeker een gevolg van klimaatverandering1. Zuid-Sudan droeg (in 2019) 0,13% bij aan de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen2. Die relatief kleine uitstoot betekent niet dat het land wordt ontzien bij de gevolgen van klimaatverandering. Sterker nog, de gemiddelde temperatuur stijgt hier 2,5x zo snel als het wereldwijde gemiddelde, wat resulteert in extreme weersomstandigheden en vervolgens leidt tot droogte en overstromingen.
Ondanks de overstromingen, is het gebied ook zeer vruchtbaar en wordt er veel vis gevangen. Mensen zijn dan ook niet bereid ergens anders te gaan wonen. Daarbij geef je natuurlijk niet zomaar de plek op waar je, soms al generaties, woont. Wij zijn in Nederland ook niet massaal gaan verhuizen omdat vroeger de Rijn elke keer buiten z’n oevers trad. Al zorgde de terugkerende overstromingen ook in de geschiedenis van Nederland voor grote problemen. Het buitenhouden van het water en het afvoeren van overtollig water is dan ook in het algemeen belang en eeuwen geleden (zelfs al in de 11e eeuw) besloot men in Nederland samen te gaan werken in wat we nu kennen als waterschappen.
Met de steeds frequentere overstromingen hier in Zuid-Sudan, zullen mensen hier zich ook beter moeten gaan voorbereiden en infrastructuur gaan realiseren om droge voeten te houden. En er is nog een parallel te trekken met Nederland. Net als in de tijd dat bij ons de waterschappen ontstonden, is er hier nog geen sterke staat die deze rol logischerwijs op zich kan nemen.
Nederland staat internationaal en zeker ook in Zuid-Sudan bekend als expert op het gebied van water. Daarom werken we samen met de het IOM (een VN-organisatie) en de regionale overheid aan afwateringskanalen en de constructie van dijken in de stad Bor3. Dit jaar heeft dat de stad het tot nu toe droog gehouden, al blijft het is de komende maanden spannend omdat er mogelijk nog grote hoeveelheden water bijkomen.
(Tekst gaat door na de foto)
Maar de oplossing is nooit alleen maar technisch. Want wie gaat deze waterwerken over een paar jaar onderhouden? En wie geeft het land op wat voor de dijken en drainagekanalen nodig is? Een belangrijk element van het project richt zich dan ook op een soort mini-waterschap die per wijk opgericht is. Een groep bewoners (jong en oud, man en vrouw) is vanaf het begin betrokken geweest bij de besluitvorming over de infrastructuur. Daarnaast wordt men getraind in het onderhouden van de infrastructuur en in het herkennen van risico’s op een overstroming. Als deze inzet succesvol blijkt, kunnen ook andere dorpen en steden langs de Nijl gebruik maken van deze waterschapsaanpak om zich beter te wapenen tegen de overstromingen die in de toekomst alleen maar vaker voor zullen gaan komen.